19 Δεκ Ανάλυση και Θεραπεία Συμπεριφοράς
Η Επιστήμη της Ψυχολογίας μελετά τη λειτουργία του νου και της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Το επιστημονικό πεδίο της Ανάλυσης της Συμπεριφοράς επικεντρώνεται σε κάθε ψυχολογικό φαινόμενο, που μπορεί να γίνει κατανοητό μέσα από την ανάλυση της μακροπρόθεσμης αλληλεπίδρασης του ατόμου, ως βιολογικού οργανισμού, με φυσικά γεγονότα της ζωής και με τα προϊόντα της ίδιας της συμπεριφοράς. Τα προϊόντα που παράγονται από την ίδια τη συμπεριφορά του εκάστοτε ατόμου προκαλούν διέγερση και συναισθήματα με αποτέλεσμα την τροποποίηση της πιθανότητας επανάληψης των δράσεων που τα παρήγαγε.
Η Ανάλυση και Θεραπεία της Συμπεριφοράς έχει ως έρεισμά της , την προσπάθεια που καταβάλλεται από τους ανθρώπους για την κατανόηση των συναισθημάτων, των σκέψεων, των αντιλήψεων και των ενεργειών που τους χαρακτηρίζει. Μολονότι υπάρχει ενδιαφέρον για την εύρεση αιτιών που συνδέονται με τη συμπεριφορά από την πλευρά του παιδιού ή του ενήλικα, πολλές από τις ερμηνευτικές τάσεις είναι ασυμβίβαστες με την πρακτικά αποτελεσματική ανάλυσή της. Ιδιαίτερα προβληματική είναι η δυσφορία ή η ανησυχία που νιώθει κάθε άνθρωπος όταν δεν έχει μια ικανοποιητική εξήγηση για τον λόγο που μπορεί να εκδηλώνεται μια ανεπιθύμητη συμπεριφορά.
Στην καθημερινή ζωή είναι συχνή η απόδοση ορισμένων συμπεριφορών σε μια συγκεκριμένη ιδιότητα του ατόμου, τον χαρακτήρα ή/και την προσωπικότητά του. Συχνές ερωτήσεις που μπορεί να προκύψουν είναι επί παραδείγματι «γιατί δε διάβασε;» , «γιατί μου είπε ψέματα;» ή «γιατί χτύπησε τον φίλο του;». Οι εξηγήσεις σε τέτοιου είδους ερωτήματα μπορεί να είναι «επειδή βαριέται» , «επειδή είναι ψεύτης» ,ή «επειδή είναι επιθετικός» αντίστοιχα. Τα παραπάνω, ωστόσο είναι συμπεριφορές και αφού χαρακτηρίζονται ως συμπεριφορές δεν αποτελούν αλλά απαιτούν αιτιολόγηση. Ένα παιδί, για παράδειγμα, μπορεί να ασκεί σωματική βία σε έναν συμμαθητή του στο σχολικό περιβάλλον. Πολλές συχνές αποδόσεις βασίζονται στο ότι το παιδί δρα με τον συγκεκριμένο τρόπο γιατί είναι επιθετικό ή γιατί έχει έντονο χαρακτήρα. Πώς, λοιπόν, μπορεί να βοηθηθεί και να βελτιωθεί ένα τέτοιο παιδί, αποδίδοντας κάθε πράξη του σε συγκεκριμένες ιδιότητες του χαρακτήρα του; Η επιθετικότητα είναι και αυτή μια συμπεριφορά που χρήζει αιτιολόγησης. Το εύλογο, λοιπόν, ερώτημα στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι «Γιατί το παιδί αυτό είναι επιθετικό;». Και στο σημείο αυτό η Ανάλυση της Συμπεριφοράς μπορεί να δώσει τις απαραίτητης εξηγήσεις με στόχο την απομείωση και εν τέλει την εξάλειψη της ανεπιθύμητης συμπεριφοράς του ατόμου.
Ένα Πρόγραμμα Ανάλυσης και Θεραπείας της Συμπεριφοράς περιλαμβάνει:
- Ανάλυση της Συμπεριφοράς παιδιού / εφήβου μέσω συστηματικών καταγραφών
- Πραγματοποίηση στοχοθεσίας με επαναπροσδιορισμό ανά τακτά χρονικά διαστήματα ύστερα από την κατάκτηση των προς απόκτηση/βελτίωση επιθυμητών δεξιοτήτων
- Εξατομικευμένο πλάνο παρέμβασης προσαρμοσμένο στις ανάγκες του κάθε παιδιού/εφήβου
- Πραγματοποίηση ατομικών και ομαδικών προγραμμάτων διαχείρισης της συμπεριφοράς
- Εξωτερικά προγράμματα για την απόκτηση δεξιοτήτων εξόδου στην κοινότητα
- Συμβουλευτική γονέων / Ενημέρωση για τεχνικές διαχείρισης της συμπεριφοράς
- Παροχή γραπτής προόδου του παιδιού σε μορφή κειμένου και διαγραμμάτων στους γονείς ανά δίμηνο / τρίμηνο
Τα Ατομικά και Ομαδικά Προγράμματα Ανάλυσης και Θεραπείας της Συμπεριφοράς αποσκοπούν:
- Στη διαχείριση της Συμπεριφοράς με παροχή ενίσχυσης κατά την παρουσίαση επιθυμητών συμπεριφορών
- Στην απομείωση ανεπιθύμητων συμπεριφορών (πχ ηχολαλία, στερεοτυπία, απουσία βλεμματικής επαφής, επιθετικότητα, απομάκρυνση από τον θεραπευτή/ γονέα κτλ)
- Στην εδραίωση καθημερινών προγραμμάτων δραστηριοτήτων με στόχο την καθοδήγηση για την προετοιμασία του παιδιού/εφήβου από τη μια δραστηριότητα στην άλλη, την αλλαγή περιβάλλοντος, την υπακοή στο πρόγραμμα, την οργάνωση στο χώρο και στον χρόνο
- Στην απόκτηση νέων δεξιοτήτων
- Στη διατήρηση θέματος συζήτησης / Συμμετοχή σε διάλογο
- Στην ομιλία και συζήτηση σε σωστή χρονική σειρά
- Στην κατανόηση συναισθηματικής συμπεριφοράς
- Στην ένταξη σε ομάδα – με σκοπό την κοινωνικοποίηση- επικοινωνία – ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων
- Στην απόκτηση πρωτοβουλίας
- Στην ενίσχυση σε γνωστικό επίπεδο: προσοχή, αντίληψη, νοερή απεικόνιση, κατανόηση, μάθηση, συγκράτηση, ενθύμηση, συλλογισμός, επίλυση προβλήματος και λήψη αποφάσεων
- Στην απόκτηση δεξιοτήτων αυτοεξυπηρέτησης
- Στην απόκτηση δεξιοτήτων εξόδου στην κοινότητα. Πιο συγκεκριμένα:
- Την κοινωνική αλληλεπίδραση
- Την βελτίωση της επικοινωνίας – κατανόησης
- Την απόκτηση αυτοπεποίθησης
- Το πέρασμα του δρόμου
- Τη διαχείριση του χρόνου
- Τη διαχείριση της χρηματικής συναλλαγής
- Το ομαδικό παιχνίδι
Στόχος της Ανάλυσης της Συμπεριφοράς είναι η κατανόηση των δράσεων του παιδιού/ εφήβου, ο εντοπισμός των συνθηκών που τις πυροδότησαν και ως εκ τούτου η ρύθμιση αυτών των συνθηκών με σκοπό τη διαμόρφωση επιθυμητών συμπεριφορών. Η γενίκευση των κατεκτημένων επιθυμητών συμπεριφορών, δηλαδή η εμφάνισή τους σε διαφορετικά περιβαλλοντικά πλαίσια, τα οποία παρουσιάζουν κοινά στοιχεία με το περιβάλλον στο οποίο διαμορφώθηκαν, αποτελεί τον απώτερο στόχο για κάθε παιδί/έφηβο ξεχωριστά. Σκοπός των παρεμβάσεων Ανάλυσης της Συμπεριφοράς είναι η μακροπρόθεσμη και θετική αλληλεπίδραση του παιδιού/εφήβου με το ευρύτερο οικογενειακό και κοινωνικό του περιβάλλον.