08 Οκτ Δυσφαγία και διαταραχές κατάποσης
Η σίτιση και η πόση είναι άμεσα συνδεδεμένες με την κοινωνικότητα του ατόμου και συχνά συνδέονται με μία βαθειά πολιτισμική και συμβολική ένωση. Κάθε σημαντικό γεγονός στη ζωή (εορτές, διακοπές) συνδέεται με το φαγητό. Η δυνατότητα να φάει κάποιος φαγητό και να πιεί κάποιο υγρό με ασφάλεια και αποτελεσματικότητα αποτελεί μια πολύπλοκη διαδικασία, η οποία θεωρείται δεδομένη μέχρι κάποιο πρόβλημα να κάνει την εμφάνιση του. Σήμερα, έρευνες έχουν δείξει ότι 1 στους 17 ανθρώπους παρουσιάζει κάποιου είδους δυσκολία στην κατάποση.
Τι είναι η δυσφαγία;
Ως δυσφαγία ορίζεται κάθε υποκειμενική ή αντικειμενική δυσκολία στην κατάποση στερεάς ή υγρής τροφής ή η εμφάνιση βήχα ή πνιξίματος κατά την κατάποση.
Αποτελεί ένα πολύ επικίνδυνο σύμπτωμα που θα πρέπει να αντιμετωπιστεί εγκαίρως, προκειμένου να αποφευχθούν επιπλοκές.
Μπορεί να εμφανιστεί σε διαφορετικές ηλικιακές ομάδες. Στα παιδιά οφείλεται σε συγγενείς διαταραχές, ενώ στους ενήλικες στον εκφυλισμό του νευρικού συστήματος.
Ποιες είναι οι αιτίες που μπορούν να προκαλέσουν δυσκαταποσία ή δυσφαγία;
Συχνότερη αιτία δυσφαγίας είναι το αγγειακό ή το ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο. Άλλες αιτίες είναι οι εξής:
- Νευρολογικές παθήσεις (νόσος Πάρκινσον)
- Διάφορες μυασθένειες
- Διάφορα Σύνδρομα (Τζουλιέν-Μπαρέ)
- Αυτοάνοσα νοσήματα (πολλαπλή σκλήρυνση)
- Εγκεφαλίτιδα-μηνιγγίτιδα
- Κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις μετέπειτα από ατυχήματα
- Αγγειακή νόσος-Νόσος του Αλτσχάιμερ
- Όγκοι κεφαλής-τραχήλου
- Κακοήθειες στην περιοχή της κεφαλής, τραχείας, φάρυγγα, λάρυγγα, υπερώας
- Εγκαύματα
- Ψυχιατρικά αίτια
Φυσιολογία κατάποσης
Τα στάδια της κατάποσης είναι τρία: α) στοματικό, β)φαρυγγικό, γ)οισοφαγικό
Το στοματικό στάδιο είναι το μοναδικό από τα τρία που αποτελεί ένα εκούσιο στάδιο κατάποσης. Αυτό σημαίνει ότι είναι το στάδιο το οποίο μπορεί ο άνθρωπος να ελέγξει την τροφή στο στόμα του (με τα όργανα μάσησης) και το μοναδικό στο οποίο μπορεί να παρέμβει ο λογοθεραπευτής. Είναι το στάδιο στο οποίο γίνεται είσοδος της τροφής στο στόμα. Γίνεται επεξεργασία, σύνθλιψη και ανάμιξη της με σίελο σε σύσταση που ο εγκέφαλος επιθυμεί να επεξεργαστεί λόγω ανατροφοδότησης και προηγούμενης εμπειρίας. Στο στάδιο αυτό, ο άνθρωπος τεμαχίζει την τροφή, την πολτοποιεί με τα όργανα μάσησης (χείλη, δόντια, υπερώα, γλώσσα) και την μετακινεί προς το πίσω μέρος της γλώσσας που αποτελεί την βάση της. Περνώντας η τροφή την βάση της ενεργοποιείται το δεύτερο στάδιο που αποτελεί το φαρυγγικό στάδιο κατάποσης.
Το φαρυγγικό στάδιο αποτελεί ένα ακούσιο στάδιο κατάποσης. Η τροφή περνώντας τον φάρυγγα θα κατευθυνθεί προς το στόμαχο. Το φαρυγγικό στάδιο ενεργοποιείται με την έκλυση του αντανακλαστικού της κατάποσης. Στη φάση αυτή παρατηρείται διεύρυνση του άνω φαρυγγικού χώρου για τη μεταφορά της τροφής, αύξηση της πίεσης για την προώθηση του βλωμού και σύγκλειση των αεροφόρων οδών για την προστασία από εισρόφηση. Το στάδιο αυτό τερματίζεται όταν η τροφή κατευθυνθεί προς τον οισοφάγο.
Το οισοφαγικό στάδιο κατάποσης αρχίζει με τη σύγκλειση του φαρυγγοοισοφαγικού τμήματος και διαρκεί περίπου 8-20 δεύτερα. Με πρωτογενή περισταλτικά κύματα που εκλύονται από το αντανακλαστικό της κατάποσης, μεταφέρεται ο βλωμός προς τον στόμαχο.
Τα κλινικά συμπτώματα που μπορεί να παρουσιάσει ένας ασθενής με δυσφαγία είναι τα εξής:
- Ανάγκη υποβοήθησης του φαγητού με νερό
- Έντονος βήχας ή έντονη πνιγμονή κατά την κατάποση
- Αίσθημα «κόμπου» στον λαιμό κατά την κατάποση
- Αδικαιολόγητη απώλεια βάρους
- Συχνά δέκατα πυρετού μετά τη λήψη της τροφής
- Αλλαγή στην ποιότητα της φωνής «υγρή-βραχνή» φωνή μετά τη λήψη της τροφής
- Έντονη σιελόρροια στη στοματική κοιλότητα
- Τροφόρροια, διαφυγή δηλαδή της τροφής λόγω ανεπαρκής σύγκλεισης των χειλιών
- Συχνές αναπνευστικές λοιμώξεις
- Υπολλείμματα τροφής στο στόμα
- Συχνό καθάρισμα του λαιμού
- Κατακράτηση βλωμού στη στοματική κοιλότητα
ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΣΙΤΙΣΗΣ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΣΕ ΔΥΣΦΑΓΙΚΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ
Σε ασθενείς με μη φυσιολογική στοματική σίτιση, χρησιμοποιούνται εναλλακτικές μέθοδοι για την λήψη της τροφής. Αυτές είναι ο ρινογαστρικός καθετήρας Levin και η γαστροστομία.
Ο Ρινογαστρικός καθετήρας Levin χρησιμοποιείται όταν δεν ενδείκνυται φυσιολογική στοματική σίτιση. Είναι ιδιαίτερα ενοχλητική η παρουσία του για τον ασθενή, καθώς έχει ένα ξένο σωματίδιο στη μύτη και στον λαιμό του. Τοποθετείται από τη μύτη και φτάνει μέχρι τον στόμαχο του ασθενούς. Θα πρέπει να αντικαθίσταται ανα δέκα μέρες. Ενδεχομένως, θα πρέπει ο ασθενής να ακινητοποιείται για να μην το αφαιρέσει μόνος του, κυρίως σε ασθενείς με Άνοια. Είναι μια μορφή σίτισης που ενδείκνυται σε έκτακτες περιπτώσεις.Οι επιπλοκές στη χρήση του Levin είναι οι εξής:
- Αιμορραγία ρινοφάρυγγα
- Διάτρηση στόμαχου
- Αιμορραγία οισοφάγου
- Εισρόφηση πνεύμονα
- Σπάνια μεσοθωρακίτιδα
Μία ακόμη εναλλακτική μέθοδος σίτισης σε ασθενείς που λόγω της σοβαρότητας της δυσφαγίας τους δεν μπορούν να τραφούν στοματικά είναι η γαστροστομία. Χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις ασθενών με άνοια, ασθενών με Πάρκινσον και με Αγγειακά Εγκεφαλικά Επεισόδια. Δεν μπορεί ως μέθοδος εναλλακτικής σίτισης να παραταθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Τοποθετείται δίχως χειρουργική επέμβαση, μέσω γαστροσκόπησης. Είναι ανώδυνη διαδικασία που επιλέγεται παγκοσμίως. Η αντικατάσταση του πραγματοποιείται ανώδυνα, μία φορά το χρόνο. Το σωληνάκι αυτό (Peg), δεν αποφράσσεται από τροφές, δε προκαλεί εισροφήσεις και παλινδρομήσεις τροφών στον οισοφάγο, όπως το Levin. Η τοποθέτηση του δε χρήζει νάρκωσης, παρά μόνο καταστολή του ασθενούς. Οι επιπλοκές είναι ελάχιστες και αφορούν ασθενείς με σοβαρά προβλήματα υγείας. Σπάνια οδηγεί σε διάτρηση οισοφάγου, αλλεργική αντίδραση σε φάρμακα, περιτονίτιδα, διάτρηση κάποιου οργάνου και αιμορραγία.
ΤΡΑΧΕΙΟΣΤΟΜΙΑ
Παράλληλα με την υποβοηθούμενη σίτιση σε ορισμένες περιπτώσεις ασθενών, χρειάζεται και η τραχειοστομία προς αποκατάσταση της λειτουργίας της αναπνοής. Μέσω αυτής υπάρχει άμεση επικοινωνία του περιβάλλοντας με την τραχεία μέσω μίας οπής. Υφίσταται παράκαμψη της αναπνευστικής οδού του στόματος και του λάρυγγα. Χρειάζεται κάθε μήνα αλλαγή, τακτικές αναρροφήσεις, ενώ ο ασθενής θα πρέπει να σιτίζεται απαραίτητα σε καθιστή θέση και να παραμένει σε αυτήν για μία ώρα τουλάχιστον.
Αντιμετώπιση δυσφαγίας
Αναφορικά με την αντιμετώπιση της, υπάρχουν τεχνικές παρέμβασης σε δυσφαγικούς ασθενείς, οι οποίες αποσκοπούν στη μείωση των δυσφαγικών συμπτωμάτων.
Αυτές είναι οι εξής:
- Τροποποίηση θέσης του ασθενούς κατά τη σίτιση (κάμψη κεφαλής, στροφή κεφαλής προς την υγιή πλευρά, οπίσθια κλίση κεφαλής)
- Μεθοδολογία πρόσληψης (χρήση κουταλιού του γλυκού αντί του κουταλιού της σούπας, έλεγχος της τροφής,μπουκιά μέσα στη στοματική κοιλότητα και όχι μεγάλες ποσότητες)
- Χειρισμοί κατάποσης (χειρισμός Μέντελσον, τεχνική Μασάκο)
- Αισθητηριακή διέγερση
Διαιτητικές αλλαγές (αλλαγή στην σύσταση της τροφής, προκειμένου να διευκολυνθεί η κατάποση της)
ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΔΥΣΦΑΓΙΑΣ
Η διάγνωση της δυσφαγίας γίνεται μέσα από μία ειδική εξέταση που γίνεται στον χώρο του ιατρείου, σε νοσοκομείο ή στο σπίτι αν δεν είναι δυνατή η μετακίνηση του ασθενή. Ονομάζεται FEES (Flexible Endoscopic evaluation of swallowing-ενδοσκοπική εκτίμηση της κατάποσης με εύκαμπτο ρινοφαρυγγολαρυγγοσκόπιο).
Γιατί είναι σημαντική η διάγνωση της δυσφαγίας;
Για τη σωστή λήψη της τροφής (είδος-σύσταση-τρόπος σίτισης), καθώς επίσης και για την αποφυγή εισρόφησης και κατά συνέπεια λοιμώξεων του αναπνευστικού συστήματος.
Επίλογος άρθρου για τη δυσφαγία
Το τεράστιο κόστος, ο θάνατος, η κοινωνική και πολιτισμική απομόνωση, καθώς και η κατάθλιψη είναι όλα συμπτώματα δυσφαγίας. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι η δυσφαγία σήμερα μπορεί εύκολα να διαγνωστεί και να θεραπευτεί αποτελεσματικά.
Ο λογοθεραπευτής
Πανταζής Παντελής